სრული ნომერი

სოკრატე ანტიკური ეპოქის უდიდესი მოაზროვნეა, რომელმაც ფილოსოფიის, როგორც მეცნიერების დარგის, ახალი მხარეების წარმოჩენით საფუძველი ჩაუყარა საზოგადოებრივი აზრის ახალ მიმართულებას. სოკრატემდელი ფილოსოფია უმთავრესად სამყაროს მოვლენების აბსტრაქტული პრობლემების შესწავლით კმაყოფილდებოდა და საზოგადოებრივ ცხოვრებით განპირობებული სოციალური მოვლენების მეცნიერულ შესწავლას ნაკლებ ყურადღებას აქცევდა. ამ მხრივ სოკრატეს წინამორბედი არ ჰყოლია, თუ მხედველობაში არ მივიღებთ მატერიალისტ დემოკრიტეს, რომელმაც ჩამოაყალიბა ეთიკა როგორც ფილოსოფია. მონათმფლობელური ეპოქის აზრის ისტორიაში სოკრატემ მთელი სისრულით პირველმა დაიწყო ბუნების მოვლენების აბსტრაქტული პრობლემების კვლევის ნაცვლად საზოგადოებრივი ცხოვრების უმთავრესი მოვლენების შესწავლა, რაც მომდევნო ეპოქების ფილოსოფიური აზრის ძირითადი შემადგენელი ნაწილი ხდება.

ძილისა და სიზმრების ისტორია დედამიწაზე სიცოცხლის გაჩენის თანადროულია. ცოცხალი არსებები უკვე ათასწლეულებია საკუთარი ცხოვრების საშუალოდ ერთ მესამედს მძინარენი ატარებენ. კაცობრიობა შეეგუა „ტრადიციას“, რომ უკლებლივ ყოველ დღეს რამდენიმე საათის განმავლობაში უნდა მიეცეს მდგომარეობას, რომელშიც საკუთარი ნებისგან დამოუკიდებლად გახევებული, ცნობიერებაწართმეული უნდა წარდგეს მეტად მძაფრი, ხშირად შემაძრწუნებელი ზმანების პირისპირ და დასრულებისთანავე წესისამებრ განაგრძოს ცხოვრება. მოცემულობა ასეთია, რომ ეს ჩვეულება გადაურჩა ევოლუციის მილიარდობით წლიან დინებას, თუმცაღა, აზრთა სიმრავლის მიუხედავად, ერთი პასუხი იმაზე, თუ რატომ გვძინავს ან - რაც გაცილებით ამოუხსნელია - რატომ გვესიზმრება, არ არსებობს. სირთულეს, შესაძლოა, თავად კითხვის შინაარსივე განაპირობებდეს, ვინაიდან მოითხოვს იმ ერთ მიზეზს, „წმინდა გრაალს“, რომელსაც უნდა დაეკისროს ყოფის ამ პარადოქსული მოვლენის სრულყოფილი ახსნის პასუხისმგებლობა. მსჯელობის ამგვარ ცდუნებას კაცობრიობამ გვერდი ვერ აუარა. პასუხების ძიებაში შეიქმნა თეორიები, რომლებმაც მოიცვა თითქმის ყველა სფერო, - მათ შორის მედიცინა, ფილოსოფია, ფსიქოლოგია, თეოლოგია და ოკულტიზმიც კი. 

ილუზიათა კვლევის ისტორიაში მნიშვნელოვანია ე. წ. სიმძიმის ილუზიის კვლევა. უკანასკნელი შემდეგში მდგომარეობს: როდესაც ორ, სიმძიმით თანასწორ, მაგრამ მოცულობის მხრივ განსხვავებულ საგანს ვწევთ, ყოველთვის ერთისა და იმავეს მოწმენი ვხდებით: პატარა საგანი უფრო მეტი სიმძიმის განცდას იწვევს ჩვენში, ვიდრე დიდი. აღნიშნული ჩვეულებრივი დაკვირვებითაც კარგა ხნის ცნობილი ფაქტია, ხოლო ექსპერიმენტული შესწავლის საგნად იგი ჯერ ფენერმა, შემდეგ კი მიულერმა და შუმანმა გახადეს. მათი ცდების უმთავრესი მიზანი არა იმდენად თვით ილუზიის ფაქტობრივად არსებობის შემოწმება იყო - ამაში ეჭვი არ ეპარებოდათ - არამედ იმ მიზეზის (ან მიზეზების) აღმოჩენა, რომელიც განსაზღვრავს თვით ფაქტს. ილუზიის საკითხი, მაშასადამე, უმთავრესად ახსნის თვალსაზრისით აინტერესებდათ და მათ თავიანთი ცდების შედეგად ცნობილი მოტორული განწყობის თეორია წამოაყენეს, რომელიც, თუმცა არ არის ერთადერთი თეორია ამ საკითხისათვის, ამჟამად მაინც ყველაზე მეტადაა გავრცელებული.