რედაქტორი: ბექა იობიძე
კორექტორი: მარიამ გორდაძე
მდევარი, 2025
„კაცი, ჩაგრული უსამართლოდ,
ან ვისაც ჩაგრულად მიაჩნდეს თავი,
სხვის ზღურბლთან დაეგება, ვიდრე სულს არ დალევს,
უბრალო ხალხი გოდებას დასჭექს
იმ ზღურბლის წინააღმდეგ, უკუნისამდე,
თუნდაც ის ზღურბლი მეფისა იყოს“.[1]
წინათქმა
ადამიანების თვითშეწირვა არახალია კაცობრიობის ისტორიაში, თუმცა თვითმკვლელობამ პოლიტიკური პროტესტის გაცხადებული ფორმა არცთუ ისე დიდი ხნის წინ მიიღო. ნაშრომში ამ ქმედებას ვუწოდებ სიმბოლურ თვითმკვლელობას. აქ სიმბოლური თვითმკვლელობა არის საჯარო, მიზანმიმართული, თვითმეტყველი და მისი პირდაპირი გამომწვევი მიზეზი არ არის ფსიქოლოგიური პრობლემა, ავადობა. რასაკვირველია, ნაშრომში არ უარვყოფ ფსიქოლოგიურ ტანჯვას, რომელიც მსგავს ქმედებას უძღვის წინ, თუმცა განსახილველ შემთხვევაში ესეც პოლიტიკური უარყოფისა და უსამართლობის ნაყოფია, და არა – დამოუკიდებელი ფსიქიკური პრობლემისა. ჩემი მიზანია, ნაშრომში ყურადღება გავამახვილო თვითგანადგურების, როგორც საჯარო, პოლიტიკური განაცხადის, მიზნობრივ ანალიზზე. აქ სიმბოლური თვითმკვლელობა არის შეუცვლელი, საბოლოო სიტყვა, წინააღმდეგობის ხორცშესხმული, უკიდურესი ფორმა, რომლითაც ადამიანი ითხოვს, რომ სისტემამ, რომლისთვისაც ის გაუხილავებულია, გაიგონოს მისი და „მისიანების“ ხმა. სიმბოლური თვითმკვლელობით ადამიანი მოითხოვს ღირსეულ და სამართლიან მოპყრობას.
თეორიული მსჯელობისათვის მოვიშველიებ დიურკემის, ფუკოსა და ბატლერის ნააზრევს, რათა გამოვარკვიო, ვინ არის ის, ვინც პროტესტის ამ ფორმას მიმართავს, და დავამტკიცო, რომ მოქალაქის სიმბოლური თვითმკვლელობა, თვითდაზიანება ყურადსაღები საფრთხეა სახელმწიფოსათვის; ანუ, როგორც პროტესტის ფორმა, თეორიულად მაინც, მართლაც შედეგიანი უნდა იყოს. შემდეგ კი მიმოვიხილავ ორი სახის სიმბოლურ თვითმკვლელობას – თავის დაწვასა და შიმშილობას, რომლებიც ქართული პოლიტიკური ცხოვრების ნაწილადაა ქცეული. განვიხილავ საქართველოში არსებულ მაგალითებს, რათა ვეცადო გამოვარკვიო, რამდენად ეთანადება ერთმანეთს თეორია და სინამდვილე ამ ქვეყანაში; ფასობს თუ არა ადამიანის ჯანმრთელობა და სიცოცხლე იმდენად, რომ მოქალაქის თვითგანადგურებას მოჰყვეს შესაბამისი საზოგადოებრივ-პოლიტიკური პასუხი.
თეორიული მდგენელი I: თვითმკვლელობა, როგორც შინაარსობრივი წინააღმდეგობა სახელმწიფოსთან
თვითმკვლელობის შესახებ სოციოლოგიური მსჯელობისას გარდაუვალად სახსენებელია დიურკემი. ნიშანდობლივია, რომ მისი ნააზრევი, რომელმაც ზოგადად სოციოლოგიის თანამედროვე ფორმას ჩაუყარა საფუძველი, თანადროულად ზუსტად ეხმიანება სტატიის განსახილველ საკითხს. ვგულისხმობ ემილ დიურკემის 1897 წლის ნაშრომს – „თვითმკვლელობა“[2], რომელშიც ავტორი თვითგანადგურებას უკავშირებს არა განცალკევებულ, პიროვნულ არჩევანზე დაფუძნებულ გადაწყვეტილებას, არამედ საზოგადოების ცხოვრებიდან წარმოშობას. დიურკემი თვითმკვლელობის ოთხგვარ ფორმას გამოყოფს – ეგოისტური, ალტრუისტული, ანომიური და ფატალისტური – და თითოეული მათგანისათვის განმარტავს, თუ როგორ აიხსნება ეს ქმედება არა პირადი არჩევანითა და ფსიქოლოგიური აშლილობით, არამედ პიროვნების ჩართულობით საზოგადოებრივ წეს-წყობილებაში, „შერწყმითა“ და „მართულობით“.[3]
მიუხედავად იმისა, რომ დიურკემი პიონერი იყო ამ მეთოდოლოგიური მიდგომით, მისი თეორია შემოსაზღვრულია პოზიტივისტური ეპისტემოლოგიით. შესაბამისად, თვითმკვლელობის სოციოლოგიური შესწავლა და განსაზღვრა შესაძლებელი გახდა, თუმცა სიმბოლური და იდეოლოგიური შინაარსის გარეშე. ამგვარად, გაუგებარი რჩება თვითმკვლელობის ის ფორმები, როდესაც ისინი მიზანმიმართულ, თვითმეტყველ გზავნილს წარმოადგენენ – განსაკუთრებით, როცა პოლიტიკურ წინააღმდეგობას გამოხატავენ. ამიტომ ამ მოვლენის გასააზრებლად „კრიტიკული თეორია“[4] უნდა მოვიშველიოთ, რომელშიც ძალაუფლება, ხილვადობა და წინააღმდეგობა მთავარი საანალიზო ცნებებია. შესაბამისად, უნდა მივმართოთ მოაზროვნეს, რომლისთვისაც, ზოგადად, სიცოცხლისა და სიკვდილის პოლიტიკურობა მთავარი თემაა. ამისთვის კი მოგვიწევს დიურკემის ნაშრომს თითქმის ერთი საუკუნით გავუსწროთ და მიშელ ფუკოს 1976 წლის „სექსუალობის ისტორიის“[5] განხილვაზე გადავიდეთ.
ფუკოსთან „უზენაესის მმართველობიდან“ თანამედროვე პოლიტიკურ წყობაზე გადასვლა დაკავშირებულია იმასთან, თუ როგორი მიმართება აქვს ხელისუფალს სიცოცხლესა და სიკვდილთან. პირველის შემთხვევაში, მმართველი ან კლავდა, ან კრძალავდა მკვლელობას და ამგვარად იყენებდა მის უფლებას სიცოცხლეზე; ანუ, ფუკოსთვის, ხელისუფალს მხოლოდ სიკვდილის განგებით შეეძლო სიცოცხლის მართვა. შესაბამისად, მისი „ძალაუფლება სიცოცხლესა და სიკვდილზე“ სინამდვილეში გაიაზრება სიცოცხლის ნების დართვის ან მისი წართმევის უფლებად. ლოგიკურია, ხელისუფლის სიმბოლო ტყუილუბრალოდ არ ყოფილა მახვილი.
თანამედროვე პოლიტიკურ წყობაზე გადასვლისას, განმანათლებლობის ხანაში სკოლებისა და უნივერსიტეტების დაარსებასთან ერთად, გაჩნდა პოლიტიკური ზომებისა და ეკონომიკური დაკვირვების საჭიროება, რათა შობადობის მაჩვენებელი, სიცოცხლის ხანგრძლივობა, ჯანმრთელობა, საცხოვრისი, მიგრაცია და მსგავსი საჭირბოროტო სახელმწიფოებრივი საკითხები გადაჭრილიყო. ამგვარად წარმოიშვა უამრავი განსხვავებული მიდგომა სხეულებისა და მოსახლეობების მართვისათვის, საიდანაც ფუკოსთვის იწყება ე.წ. „ბიოპოლიტიკის“ თანამდროვე ერა.[6] თანამედროვეობაში მმართველი ძალის მუშაობა სიცოცხლის ხელშეწყობას, სხეულების განკარგვასა და მოსახლეობის რიცხოვნობის ზრდას ეფუძნება. შესაბამისად, სიცოცხლე თავად გახდა პოლიტიკურად სამართავი, სიკვდილი კი – თანადროულად განყენებული და ეგზომ „მოწესრიგებადი“ მოცემულობა. ამგვარად, თვითმკვლელობა იქცა „ბიოპოლიტიკურ“ ქმედებად, რომელიც არა მხოლოდ სიცოცხლეს უარყოფს, არამედ დანიშნუნელბას უკარგავს საზოგადოებრივ, სამედიცინო და კანონის უწყებებს, რომლებიც სწორედ სიცოცხლის დასაცავად და სამართავად შეიქმნენ. სამყაროში, სადაც ჯანმრთელობა, სიცოცხლე, ნაყოფიერება მორალური ვალდებულება ხდება, თვითმკვლელობა იქცევა აჯანყებად. ესაა წინააღმდეგობა, მოცემულ პირობებში მოცემული წესებით იმოქმედო.
შესაბამისად, ფუკოს ბიოპოლიტიკა თეორიულ საფუძველს გვთავაზობს იმისათვის, რომ სიმბოლური თვითმკვლელობა აღვიქვათ წინააღმდეგობის ფორმად. ანუ, შემაჯამებელ განსაზღვრებად,- დიურკემმა ახსნა, როგორაა თვითმკვლელობა საზოგადოებრივი მოვლენა; ფუკო კი გადმოგვცემს, როგორაა სიცოცხლე პოლიტიკურად განკარგული და როგორ იქცევა სიკვდილი, კერძოდ, მისი უკიდურესი გამოხატულება, პოლიტიკურ განაცხადად.
თეორიული მდგენელი II: თვითმკვლელობა, როგორც მცდელობა, რომ დაგინახონ
საჭიროა უფრო თანამედროვე ავტორის, ჯუდიტ ბატლერის მოშველიება, რომელიც სიმბოლური სიკვდილის ეთიკას კიდევ უფრო ღრმად მიჰყვება. მისთვის ძალაუფლების არსებობისთვის, ინსტიტუციებთან ერთად, უმნიშვნელოვანესი იარაღია გარკვეული ჯგუფის „აღიარება“ ან „არაღიარება“, ანუ განსაზღვრა იმისა, თუ ვისი სიცოცხლეა დაცვის ღირსი, ვისი სიკვდილია საგლოვი; შემდეგ კი – პროპაგანდისა და პოლიტიკის ამ განსაზღვრებების შესაბამისად წარმოება. ბატლერისთვის მოცემულის მაგალითი ჯერ კიდევ 2004 წელს იყო აშშ-ის დახმარებით ისრაელის სამხედრო ძალებისაგან პალესტინელების ხოცვა.[7]
ბატლერის ნააზრევი რომ განვავრცოთ, თუკი სახელმწიფოში პოლიტიკური ძალაუფლების თანმდევი მახასიათებელია საზოგადოების ჯგუფების სიცოცხლის მნიშვნელობის „დაფასოება“, გამოვა, რომ ამ გარემოში სიმბოლური თვითმკვლელობა მხოლოდ პირადი ან საზოგადოებრივი მოვლენა კი არა, არამედ ერთგვარი ეპისტემოლოგიური ჩარევაა. თვითმკვლელობა შეიძლება ყველაზე უფრო შინაარსობრივად წარმოაჩენდეს, როგორაა გარკვეული ჯგუფის წევრთა არსებობა პოლიტიკური ცხოვრების მიღმა დატოვებული, მიზანმიმართულად დავიწყებული და არდანახული. როდესაც ადამიანი ხილული პროტესტის ფორმად თვითმკვლელობას ირჩევს, ის არა მხოლოდ უარყოფს ჩაგრულის მდგომარეობაში სიცოცხლეს, არამედ უპირისპირდება სისტემას, რომელმაც მისი სიცოცხლის მნიშვნელობა დაახურდავა და უარს აცხადებს ამ ადამიანისა თუ მისი ტანჯვის დანახვაზე, აღიარებაზე.
ბატლერის მსჯელობის განვრცობა საშუალებას გვაძლევს სიმბოლური თვითმკვლელობა გავიაზროთ, როგორც ერთგვარი წარმოდგენა,- პიროვნება ჭეშმარიტად შემაძრწუნებელი გზით, გაქრობით, ითხოვს დაინახონ. ამგვარი თვითმკვლელობა არა მხოლოდ იმიტომაა სიმბოლური, რომ საჯარო და ხილვადია, არამედ იმიტომაც, რომ მას ვერ მოათავსებ ცხად ჯგუფში (ფსიქიკური ავადობა, ტერორიზმი და ა.შ.). ამგვარი თვითმკვლელობა გაიძულებს, რომ მასზე იმსჯელო, მნიშვნელობა მიანიჭო, მისი პოლიტიკური, მორალური თუ კულტურული მნიშვნელობა ახსნა.
თავის დაწვა
სიმბოლური თვითმკვლელობის ყველაზე უფრო ცხადი ფორმა თავის დაწვაა. თავის დაწვამ სიმბოლური, პოლიტიკური შინაარსი პირველად აზიურ სამყაროში მიიღო. მიუხედავად იმისა, რომ 1963 წლამდე საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მიზეზითა და მიზნით თავის მოკვლის შემთხვევები, რა თქმა უნდა, ხდებოდა, კუანგ დუკის თვითშეწირვა მაინც ფუძემდებლურ მოვლენად იქცა. მისი თვითდაწვა იმდროინდელ პოლიტიკურ ვითარებაზე პასუხი იყო. 1963 წლისთვის სამხრეთ ვიეტნამის მმართველი ოჯახი კათოლიკე გახლდათ, ზრუნავდა ამ რელიგიის მიმდევარ უმცირესობაზე და ჩაგრავდა ბუდისტურ უმრავლესობას, აიკრძალა მათი რელიგიური დროშების გამოფენაც. ამას მასშტაბური გამოსვლა მოჰყვა, რომლის დროსაც პოლიციამ რვა ან ცხრა მონაწილე მოკლა, მათ შორის ბავშვები. სწორედ ამ მოვლენებს ეხმიანებოდა კუანგ დუკის თვითმკვლელობა, რომლის გავლენიანობა (თვითდაწვის რიტუალის ათვლის წერტილად მიჩნევა) რიგმა გარემოებებმა განაპირობა: ერთი, რომ მარტივად აალებადი თხევადი საშუალებები, რომელთა მიერ გამოწვეული ცეცხლის ჩაქრობას სხეულზე მოდების შემდეგ პოლიცია ვეღარ მოასწრებდა, მასობრივად ხელმისაწვდომი იყო; მეორე, ფოტოგრაფია უკვე საკმარისად განვითარებული გახლდათ, ანუ შესაძლებელი იყო სურათის სწრაფად გადაღება, იაფი გამჟღავნება და გავრცელება. ამასთან ერთად, დუკმა თავი განსაკუთრებით ხალხმრავალ ადგილას დაიწვა. წინასწარ გაფრთხილებული იყვნენ ჟურნალისტებიც, რომლებმაც ამ ამბის აღბეჭდვა მოახერხეს. მეტიც, სხვა ბუდისტი ბერები ახლომახლო, სამაშველო მანქანების ბორბლებში იწვნენ, რათა ცეცხლის ჩასაქრობად მათი დაძვრა ვერ მოეხერხებინათ. დამატებით, იქვე გამოცხადდა, რომ დუკმა ხუთი მიზეზით მოიკლა თავი და დარიგდა მისი უკანასკნელი განცხადების ტექსტი ინგლისურად, რათა ამერიკელი ჟურნალისტებისათვის ვითარება მყისიერად გასაგები ყოფილიყო. ამგვარად მოედო სამყაროს დუკის ამბავი და გავრცელდა ახალი პროტესტის ფორმა, რომელიც სრულყოფილად ასახავს სიმბოლური თვითმკვლელობის არსს.[8]
ზოგადად, თავის დაწვა სიმბოლური თვითმკვლელობის ყველაზე უფრო ზუსტი ფორმაა. თუკი, მაგალითად, შიმშილობა, რომელსაც მოგვიანებით განვიხილავ, ხანგრძლივ დროით მონაკვეთში სამართლიანობის მოთხოვნით სასიკვდილო საფრთხეა, თავის დაწვის შემთხვევაში სიკვდილი, შეიძლება ითქვას, პირდაპირი მიზანია. ამიტომაა ის პროტესტის ჭეშმარიტად უკიდურესი, ყველაზე სასტიკი გზა. შესაბამისად, სწორედ მაშინ ხდება, როცა ადამიანს არაფერი დარჩენია სხვა იმის მისაღწევად, რომ ხელისუფალმა ის და მისი გასაჭირი დაინახოს, აღიაროს და მიეშველოს.
სტატიის მკითხველებიდან იმათ, ვინც უმცირესად მაინც ადევნებს თვალს საქართველოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ ცხოვრებას, ვიმედოვნებ, რომ სმენია გასული ზამთრის ტრაგიკული ამბავი: 2025 წლის 27 იანვარს თბილისში, დევნილთა სააგენტოს შენობის წინ, ოჩამჩირიდან დევნილმა 44 წლის მამაკაცმა, ზამირ კვეკვესკირმა, პროტესტის ნიშნად თავი დაიწვა. ამას მოპირდაპირედ მდგარი კორპუსის აივნიდან „ფეისბუქ ლაივის“ საშუალებით ავრცელებდა მამაკაცი, რომელიც ზამირ კვეკვესკირზე ამბობდა,- „ითხოვდა ლაპარაკს, რომ ვინმე შეხვედროდა“. ზამირ კვეკვესკირი თავის დაწვიდან ხუთი დღის შემდეგ საავადმყოფოში გარდაიცვალა. მისი ოთხსულიანი ოჯახი თემქის გამგეობის ყოფილ შენობაში, 18 კვ.მ. ოთახში ცხოვრობდა. გარდაცვალების შემდეგ ის ნათესავის სახლში დაასვენეს. ზამირ კვეკვესკირი წლების განმავლობაში ითხოვდა სახელმწიფოსგან ბინით უზრუნველყოფას. დამატებით, ხუთი წლის წინ მომხდარი ავარიის გამო მას გადაადგილება უჭირდა, ყავარჯნებით დადიოდა, ამიტომ მუშაობას ვერ ახერხებდა.
ნიშანდობლივია, რომ ეს არ ყოფილა პირველი შემთხვევა, როცა საქართველოში დევნილმა პროტესტის ამ გზას მიმართა. მაგალითად, 2010 წელს, დევნილთა სამინისტროს წინ თავი დაიწვა და გარდაიცვალა აფხაზეთიდან დევნილი ნანა ფიფია. 2012 წელს დევნილთა სამინისტროს წინ თავის დაწვა სცადა ვახტანგ ჭანტურიამ, 2014 წელს კი – დალი აბურჯანიამ ფოთში.[9] არცერთ ამ შემთხვევას ქმედითი, ძირეული ცვლილება არ მოჰყოლია.
საგულისხმოა ჩამოთვლილი, დროში განგრძობითი ქართული შემთხვევების სტატიაში უკვე განხილულ თეორიულ მდგენელებთან მისადაგება. მიუხედავად იმისა, რომ შინაარსობრივი თვალსაზრისით სიმბოლური თვითმკვლელობა პირდაპირი წინააღმდეგობაა სახელმწიფო მმართველობის კანონზომიერებისთვის, მაინც, საქართველოში ვაწყდებით უცვლელ, ხელისუფლებისაგან უპასუხო თვითდაწვათა წყებას. რაც ყველაზე მნიშვნელოვანია, მათი გამომწვევი მიზეზი ერთია (არასაცხოვრისი პირობები); მეტიც,- საზოგადოების განსაზღვრულ ჯგუფში (დევნილებში) გვხვდება. ფუკოსეულად, ეს მდგომარეობა უშუალოდ სახელმწიფოს საზოგადოებრივ-პოლიტიკურ მდგენელს აცლის შინაარს, ბზარავს და ანგრევს მას; ბატლერისეულად, არაფერი უნდა იყოს ამ მოვლენაზე უფრო თავისთავადი, ცხადი, ხმამაღალი წინააღმდეგობა სახელმწიფო ძალაუფლებისა და ამ ძალაუფლების გამტარი საზოგადოებისთვის. ზემოთქმულთაგან ორივე დებულებასთან შეპირისპირებული ქართული სინამდვილე, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური სიყრუე, წმინდად თეორიულ მოცემულობასთან მიმართებით სავსებით ანომალიურია.
შიმშილობა
შიმშილობის შემთხვევაში, როგორც ითქვა, სიკვდილი უცილობელი თვითმიზანი არ არის. თუმცა ხშირად შიმშილობის დაწყებისას დათქმაა, რომ ის იქამდე გასტანს, ვიდრე მოშიმშილის მოთხოვნები შესრულდება. შესაბამისად, გრძელვადიან შიმშილობას სიკვდილის დადგომის შესაძლებლობა ყოველთვის ახლავს თან. ამ შემთხვევაში განვიხილავ ისეთი სახის შიმშილობას, როდესაც ადამიანი იღებს მხოლოდ წყალს, არავითარ საკვებს.
შიმშილობის დროს ადამიანის ორგანიზმში ამგვარი რამ ხდება: პირველი რამდენიმე დღის განმავლობაში მისი სხეული იყენებს გლიკოგენის მარაგებს, ხოლო შემდეგ იწყებს ცხიმების დაშლას. დაახლოებით 20 დღის შემდეგ მოშიმშილის გულისცემა და არტერიული წნევა მკვეთრად ეცემა. არის ძალაგამოცლილი, დასუსტებული, სცივა, ეხვევა თავბრუ და ვეღარ ახერხებს გადაადგილებას. შეიძლება დაკარგოს წყურვილისა და შიმშილის შეგრძნება. დაახლოებით 40 დღის შემდეგ მისი სხეული იწყებს ცილოვანი ქსოვილების დაშლას ისეთ ადგილებში, როგორიცაა, მაგალითად, თვალის კუნთები. ამის გამო მოშიმშილე თავდაპირველად ხედავს გაორებულად, შემდეგ კი მხედველობა იწყებს დაბნელებას. ნელ-ნელა ადამიანს უქვეითდება სმენა და მეტყველების უნარი, იწყება ღრძილებიდან სისხლდენა. ყურადსაღებია შინაგანი სისხლდენის საფრთხეც. ამ საფეხურზე მოშიმშილის სხეული პირდაპირი მნიშვნელობით „იწყებს საკუთარი თავის ჭამას“. ჯანმრთელ, ზრდასრულ ადამიანს 60 დღემდე შიმშილობა, როგორც წესი, კლავს.[10]
შიმშილობის, როგორც პოლიტიკური პროტესტის ფორმის, ისტორიას არჩევნებში მონაწილეობის მიღების მოთხოვნით დაპატიმრებული ინგლისელი ქალები მე-20 საუკუნის პირველი ათწლეულიდან იწყებენ. გასული საუკუნის განმავლობაში კი შიმშილობის გამორჩეულად რადიკალური ფორმა ირლანდიელებს ახასიათებდათ (შემთხვევითი არაა, რომ სტატიის ეპილოგში სწორედ ირლანდიური პიესის მონაკვეთია მოყვანილი). ამ სახის სიმბოლური თვითმკვლელობით ყველაზე მეტი, 10 ადამიანი, ირლანდიაში 1981 წელს პატიმრების შიმშილობისას დაიღუპა. მათ შორის იყო პარლამენტარი ბობი სენდი. 1906-2004 წლების მონაცემებით, შიმშილობას უმეტესად სწორედ ციხეში პატიმრები მიმართავენ.[11] ეს, ალბათ, ლოგიკურიცაა, ვინაიდან დაკავებულ ადამიანს არაფერი შეუძლია და გააჩნია, გარდა საკუთარი სხეულისა, ამიტომ ის თავისი ჯანმრთელობითა და სიცოცხლით იწყებს ვაჭრობას. მოშიმშილის საზოგადოებრივ-პოლიტიკური მიზანი შეიძლება იყოს როგორც თავად ხელისუფლების პირდაპირი ზეწოლა, ისე ყურადღების მიქცევა, ადამიანების შთაგონება და ა.შ..
სხეულებრივი მოძრაობით ადამიანები ხშირად ინტუიციურად ისე ვიყალიბებთ აზრს, რომ მას ცნობიერის გავლა სულ არ უწევს.[12] შესაბამისად, პროტესტი, რომელიც „გზავნილის გადასაცემად“ უშუალოდ სხეულს იყენებს, სხვისთვისაც მეტად შესაგრძნობი და შთამაგონებელია. როგორც მერლო-პონტი „აღქმის ფენომენოლოგიაში“ ამბობს: „ჩემი სხეულის გავლით ვუგებ სხვა ადამიანებს და ჩემი სხეულის გავლით აღვიქვამ საგნებს. ასე „გაგებული“ ჟესტის მნიშვნელობა არ არის მის მიღმა დამალული; იგი შერწყმულია თავად იმ სამყაროს სტრუქტურასთან, რომელსაც ეს ჟესტი გამოხატავს და რომელსაც მე თავადვე ვიღებ ჩემი აღქმისა და გამოცდილების საფუძველზე“.[13] ანუ ამ შემთხვევაში, მოშიმშილე სხეული არ არის მხოლოდ გზავნილის გადამცემი, ის თავად ხდება პროტესტის შინაარსი იმ ტკივილით, რომელსაც განიცდის, რაც სხვა ადამიანებში თანაგანცდასა და მხარდაჭერის სურვილს, წესითა და რიგით, პროტესტის სხვა ფორმებთან შედარებით უფრო მარტივად უნდა იწვევდეს.
ახლა კი რა ხდება ქართულ სინამდვილეში: პატიმრების შემთხვევაში ბოლო ათწლეულის განმავლობაში ყურადსაღებია რუსლან პარტაიას ამბავი. ის თხილის მოპარვის გამო ქუთაისში 2014 წელს დააკავეს. პატიმარი არ აღიარებდა დანაშაულს. მან 48 დღე იშიმშილა. ამოკერილი ჰქონდა თვალები და პირი, მარცხენა ხელი მიჭედებული ჰქონდა საპატიმროს მაგიდაზე. ამ ყველაფრის მიუხედავად, ქურდობის ბრალდებით მიესაჯა თავისუფლების აღკვეთა 5 წლის ვადით. ასევე, აღსანიშნავია გიორგი ფასეიშვილის ისტორიაც, რომელსაც განზრახ მკვლელობის მცდელობის მუხლით ჰქონდა პატიმრობა მისჯილი, ბრალს არ აღიარებდა და საქმის გადახედვას მოითხოვდა. ის 2018 წელს 32 წლის ასაკში 40-დღიანი შიმშილობის შემდეგ დაიღუპა. გარდაცვალებამდე რამდენჯერმე გადაიყვანეს საავადმყოფოში, თუმცა სამედიცინო დახმარებაზე ხშირად უარს აცხადებდა. გიორგი ფასეიშვილი ღუდუშაურის კლინიკაში უკანასკნელად 15 დეკემბერს მოათავსეს. მას ღვიძლის მწვავე უკმარისობის, დაუზუსტებელი თრომბოიტოპენიის, დაუზუსტებელი კოაგულოპათიის, ბოდვითი აშლილობისა და ჰიპოგლიკემის დიაგნოზი დაუსვეს. 17 დეკემბერს კი ექიმებმა მისი გადარჩენა ვეღარ შეძლეს. უმნიშვნელოვანესია, რომ მოშიმშილის შესახებ ინფორმაცია არ ჰქონია სახალხო დამცველს.[14]
ბოლო რამდენიმე წელში, ქვეყანაში მიმდინარე პროტესტის განმავლობაში, საზოგადოებამ ბევრი შიმშილობის შემთხვევა იხილა. მათ შორისაა მზია ამაღლობელი, რომელიც ბათუმის პოლიციის უფროსის, ირაკლი დგებუაძისთვის სილის გაწვნის გამო 2025 წლის 12 იანვრიდან პატიმრობაშია. მზია ამაღლობელი გამოცემების – „ბათუმელებისა“ და „ნეტგაზეთის“ – დამფუძნებელი და რედაქტორია. მან შიმშილობა დაპატიმრების შემდეგ, 20 იანვარს დაიწყო და 18 თებერვალს დაასრულა. შიმშილობამ განსაკუთრებით დააზიანა მისი მხედველობა,- მარცხენა თვალში მხოლოდ სიბნელე-სინათლის გარჩევის შესაძლებლობა აქვს, მარჯვენა თვალში კი მხედველობის 10% დარჩა.[15] მზია ამაღლობელს 2025 წლის 6 აგვისტოს ორი წლით თავისუფლების აღკვეთა მიესაჯა.
გამორჩეულია „ჯორჯიან მანგანეზის“ წინააღმდეგ პროტესტიც, რომელიც ჯერ კიდევ 2021 წელს შუქრუთის მოსახლეობამ კომპანიის საქმიანობის შედეგად მიყენებული ზიანის ანაზღაურებისთვის დაიწყო და ითხოვდა სახელმწიფოსაგან ყურადღებას. მაის-ივნისში მათ 30 დღე იშიმშილეს. 2023 წლიდან კომპანიის წინააღმდეგ პროტესტი „მაღაროელებმაც“, ანუ „ჯორჯიან მანგანეზში“ დასაქმებულმა ადამიანებმაც, დაიწყეს კუთვნილი ანაზღაურების მიღების მოთხოვნით. პროტესტი დღემდე გრძელდება, თუმცა სახელმწიფოსაგან შესაფერისი ყურადღება ვერ დაიმსახურა. მეტიც, 2025 წლის 29 აპრილს ოთხი მაღაროელი სისხლის სამართლის წესით, ჯანმრთელობის განზრახ ნაკლებად მძიმე დაზიანების მუხლით დააკავეს და მათ 6 წლამდე თავისუფლების აღკვეთა ემუქრებათ. ამ წლების განმავლობაში ჭიათურელებმა შიმშილობას რამდენჯერმე მიმართეს. უკანასკნელი შიმშილობის მთავარი მოთხოვნა ნახსენები დაპატიმრებული მაღაროელების გათავისუფლებაა. აღნიშნული რამდენიმეწლიანი პროტესტი და შიმშილობა შეესაბამება ბატლერის მიერ ჩამოყალიბებულ ნააზრევს. საზოგადოების ეს ჯგუფი გაუხილივებული და პოლიტიკური დღის წესრიგის მიღმა დატოვებულია, თუმცა ისინი პროტესტის უკიდურესი ფორმითაც ვერ ახერხებენ სახელმწიფოსგან შესაფერისი ყურადღების მიღებას.
ვინაიდან არცერთ ზემოთ ჩამოთვლილ მძიმე შემთხვევას სამთავრობო პარტიის მხრიდან შესაფერისი პასუხი არ მოჰყვა, შემიძლია ვთქვა, რომ ისე, როგორც თავის დაწვის, შიმშილობით თვითდაზიანებისა და თვითმკვლელობის შემთხვევებშიც, საქართველოში ადამიანები პროტესტის ამ ფორმით მოთხოვნილ სამართალს ვერ პოულობენ.
ბოლოთქმა
საბოლოოდ, თეორიული მსჯელობისას ჩემ მიერ ჩამოყალიბებული აზრი იმის შესახებ, რომ თვითდაზიანება და თვითმკვლელობა ერთგვარი აჯანყება და მცდელობაა, რომ გაუხილავებულმა თავი ხილულად აქციოს, აიძულოს სახელმწიფო, რომ მისი ხმა გაიგონ, ქართულ სინამდვილეშიც მართლდება. მართლდება ისიც, რომ პროტესტის ამ გზას ძირითადად ის ადამიანები მიმართავენ, რომელთაც სხვა გამოსავალი, სხვა იარაღი აღარ დარჩენიათ. ესენი არიან პატიმრები და ისეთი ჯგუფები, რომლებიც წლების განმავლობაში, სხვადასხვა მთავრობის მმართველობის პირობებში, მიუხედავად მათი ურთულესი მდგომარეობისა, მიზანმიმართულად მივიწყებულნი არიან – სტატიის მაგალითზე, დევნილები და მაღაროელები. ფაქტები მოწმობენ, რომ ამგვარ რადიკალურ პროტესტსაც კი სათანადო გაგრძელება არ მოჰყვება.
ამ ვითარებაში, ფაქტია, რომ მთლიანობაში არათუ ხელისუფლება, არამედ საზოგადოებაც ყრუა მსგავსი სიმძიმის ადამიანური მსხვერპლის მიმართ, რისი გამომწვევი მიზეზის ძიებაც ქართველი ერის მორალური კრიზისის შესახებ კვლევის საკითხია და, ჩემი აზრით, გამომდინარეობს მიზანმიმართული პროპაგანდისტული გავლენისა და წარსული ტრავმებიდან, რომლებიც ახალ დემოკრატიულ საქართველოს დაბადების წამიდან მოჰყვება.
ყველაზე უფრო საგულისხმო კი სოციოლოგიურ თეორიებთან ქართული სინამდვილის ანომალიური მიმართებაა. სიმბოლური თვითმკვლელობები საზოგადოებრივ-პოლიტიკური კრიზისია, სახელმწიფოსა და სახელმწიფოში აღმასრულებელი ძალაუფლების შინაარსობრივი მრღვეველი და ყველაზე უფრო ცხადი წინააღმდეგობა. ამის მიუხედავად, საქართველოში სიმბოლურ თვითმკვლელობათა წყება შეუმჩნევლად გრძელდება.
ბიბლიოგრაფია
Biggs, Michael. 2005. “Dying Without Killing: Self-Immolation, 1963–2002.” In Making Sense of Suicide Missions, edited by Diego Gambetta, 6–7. Oxford: Oxford University Press. https://users.ox.ac.uk/~sfos0060/immolation.pdf.
Butler, Judith. 2004. Precarious Life: The Powers of Mourning and Violence. London and New York: Verso. https://www.wkv-stuttgart.de/uploads/media/butler-judith-precarious-life.pdf.
Celikates, Robin and Jeffrey Flynn, “Critical Theory (Frankfurt School)”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2023 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.).
https://plato.stanford.edu/archives/win2023/entries/critical-theory/.
Durkheim, Émile. 2002. Suicide: A Study in Sociology. Translated by John A. Spaulding and George Simpson. Edited by George Simpson. London and New York: Routledge. https://www.gacbe.ac.in/images/E%20books/Durkheim%20-%20Suicide%20-%20A%20study%20in%20sociology.pdf.
Foucault, Michel. 1978. The History of Sexuality: Volume I: An Introduction. Translated by Robert Hurley. New York: Pantheon Books. https://suplaney.wordpress.com/wp-content/uploads/2010/09/foucault-the-history-of-sexuality-volume-1.pdf.
Machin, Amanda. 2016. “Hunger Power: The Embodied Protest of the Political Hunger Strike.” Interface: A Journal for and about Social Movements 8 (1): 160. https://www.interfacejournal.net/wordpress/wp-content/uploads/2016/06/Issue-8-1-Machin.pdf.
Merleau-Ponty, Maurice. 2002. Phenomenology of Perception. Translated by Colin Smith. London: Routledge. https://voidnetwork.gr/wp-content/uploads/2016/09/Phenomenology-of-Perception-by-Maurice-Merleau-Ponty.pdf.
Scanlan, Stephen J., Laurie Cooper Stoll, and Kimberly Lumm. 2008. “Starving for Change: The Hunger Strike and Nonviolent Action, 1906–2004.” Research in Social Movements, Conflicts, and Change 28: 297–98. https://www.academia.edu/11802762/Starving_for_change_The_hunger_strike_and_nonviolent_action_1906_2004.
თარხნიშვილი, ნინო. “იმ დღეს ბოლო იმედიც ამოეწურა” – რამე შეცვლის ზამირ კვეკვესკირის თვითდაწვა?” რადიო თავისუფლება, თბილისი, 3 თებერვალი, 2025. https://shorturl.at/ubDy6.
“შიმშილობის ანატომია: რატომ აცხადებენ და რა მოსდის ადამიანს?” (თბილისი, რადიო თავისუფლება, 2021). https://shorturl.at/ABdXT.
“მზია ამაღლობელის მხედველობა მარცხენა თვალში სინათლე-სიბნელის გარჩევადობის დონეზეა – ადვოკატი.” თბილისი, რადიო თავისუფლება, 2025, 23 ივნისი. https://shorturl.at/ABdXT.
- [1] “If a man is wronged,Or thinks that he is wronged, and will lie downUpon another’s threshold until he dies,The common people for all time to comeWill raise a heavy cry against that threshold,Even though it is the King’s.” W. B. Yeats, The King’s Threshold (London: A. H. Bullen, 1904)
- [2] Émile Durkheim, Suicide: A Study in Sociology, trans. John A. Spaulding and George Simpson, ed. George Simpson (London and New York: Routledge, 2002).<https://www.gacbe.ac.in/images/E%20books/Durkheim%20-%20Suicide%20-%20A%20study%20in%20sociology.pdf>
- [3] იგივე, 15-17.
- [4] Celikates, Robin and Jeffrey Flynn, “Critical Theory (Frankfurt School)”, The Stanford Encyclopedia of Philosophy (Winter 2023 Edition), Edward N. Zalta & Uri Nodelman (eds.).<https://plato.stanford.edu/archives/win2023/entries/critical-theory/>
- [5] Michel Foucault, The History of Sexuality: Volume I: An Introduction, trans. Robert Hurley (New York: Pantheon Books, 1978).<https://suplaney.wordpress.com/wp-content/uploads/2010/09/foucault-the-history-of-sexuality-volume-1.pdf>
- [6] იგივე, 136-140.<https://suplaney.wordpress.com/wp-content/uploads/2010/09/foucault-the-history-of-sexuality-volume-1.pdf>
- [7] Judith Butler, Precarious Life: The Powers of Mourning and Violence (London and New York: Verso, 2004), 20-21, 36-37.<https://www.wkv-stuttgart.de/uploads/media/butler-judith-precarious-life.pdf>
- [8] Michael Biggs, “Dying Without Killing: Self-Immolation, 1963–2002,” in Making Sense of Suicide Missions, ed. Diego Gambetta (Oxford: Oxford University Press, 2005), 6-7. <https://users.ox.ac.uk/~sfos0060/immolation.pdf>
- [9] ნინო თარხნიშვილი, “იმ დღეს ბოლო იმედიც ამოეწურა” – რამეს შეცვლის ზამირ კვეკვესკირის თვითდაწვა?” (თბილისი, რადიო თავისუფლება, 2025, 3 თებრევალი). <https://shorturl.at/ubDy6>
- [10] Amanda Machin, “Hunger Power: The Embodied Protest of the Political Hunger Strike,” Interface: A Journal for and about Social Movements 8, no. 1 (May 2016), 160.<https://www.interfacejournal.net/wordpress/wp-content/uploads/2016/06/Issue-8-1-Machin.pdf>
- [11] Stephen J. Scanlan, Laurie Cooper Stoll, and Kimberly Lumm, “Starving for Change: The Hunger Strike and Nonviolent Action, 1906–2004,” Research in Social Movements, Conflicts, and Change 28 (2008): 297-298. <https://www.academia.edu/11802762/Starving_for_change_The_hunger_strike_and_nonviolent_action_1906_2004>
- [12] Machin, 170.
- [13] Maurice Merleau-Ponty, Phenomenology of Perception, trans. Colin Smith (London: Routledge, 2002), 216. <https://voidnetwork.gr/wp-content/uploads/2016/09/Phenomenology-of-Perception-by-Maurice-Merleau-Ponty.pdf.>
- [14] “შიმშილობის ანატომია: რატომ აცხადებენ და რა მოსდის ადამიანს?” (თბილისი, რადიო თავისუფლება, 2021) <https://shorturl.at/Y7vky>
- [15] “მზია ამაღლობელის მხედველობა მარცხენა თვალში სინათლე-სიბნელის გარჩევადობის დონეზეა – ადვოკატი” (თბილისი, რადიო თავისუფლება, 2025, 23 ივნისი). < https://shorturl.at/ABdXT >