რედაქტორი: მარიამ გორდაძე

კორექტორი: ლიზი კაციაშვილი

მდევარი, 2025

 

 

 

 

წინათქმა

 

XVI საუკუნის დასავლეთ ევროპაში გერმანელი ბერის, მარტინ ლუთერის, მოძღვრებასა და პროტესტანტიზმის წარმოშობას დიდი ძვრები მოჰყვა, რელიგიური, საზოგადოებრივ-პოლიტიკური თუ კულტურული თვალსაზრისით. საუკუნეების განმავლობაში გაბატონებული პაპის ავტორიტეტი საფუძვლიანად შეირყა. გავრცელდა არაერთი იდეა, რომლებმაც შემდგომი ისტორიული მოვლენები განაპირობა ან ხელი შეუწყო მათ – მაგალითად, რელიგიური ომები და ერი-სახელმწიფოების ჩამოყალიბება.

მოცემულ სტატიაში, უპირველეს ყოვლისა, ვიმსჯელებ პროტესტანტიზმის აღმოცენებისა და მასობრივად გავრცელების წინაპირობების შესახებ. შემდეგ, მიმოვიხილავ ქრისტიანობის ახლად ჩამოყალიბებული განშტოების მთავარ პრინციპებს. ბოლოს კი მოკლედ აღვწერ იმ რელიგიურ, პოლიტიკურ და ენობრივ ცვლილებებს, რომლებიც პროტესტანტიზმს მოჰყვა.

 

პროტესტანტიზმის წარმოშობის პოლიტიკური საფუძველი

 

პროტესტანტიზმის წარმოშობის შესახებ მსჯელობისას მნიშვნელოვანია იმ საზოგადოებრივ-პოლიტიკური გარემოს აღწერა, რომელიც ისტორიული მოცემულობებითა და ეპოქისთვის დამახასიათებელი იდეური მემკვიდრეობით განსაზღვრავდა მის ჩამოყალიბებას; ასევე, ხელს უწყობდა გერმანელი ბერის აღმავლობასა და მისი რელიგიური მოძრაობის წარმატებას საუკუნეების განმავლობაში ფესვგადგმული, უცვლელი სისტემის ფონზე, რომელსაც კათოლიკური ეკლესია წარმოადგენდა რომის პაპის მეთაურობით.

მარტინ ლუთერი საღვთო რომის იმპერიაში მოღვაწეობდა, რომელიც, თავის მხრივ,^[1] რამდენიმე პოლიტიკური ერთეულისგან შედგებოდა. ეთნიკური მრავალფეროვნების მიუხედავად, იმპერიის მიწებზე მცხოვრებნი ძირითადად გერმანულად საუბრობდნენ. თუმცა აღსანიშნავია, რომ „გერმანია“, როგორც პოლიტიკური ერთეული, არ არსებობდა.

საღვთო რომის იმპერიის მპყრობელობისთვის პაპი და იმპერატორი ისტორიულად მუდამ ეცილებოდნენ ერთმანეთს (ეს ჭიდილი სახელწოდებაშიც აირეკლა); დაუდგენელი იყო მათი ძალაუფლების საზღვრები. იმპერიის მიწების ნაწილს სამღვდელოება განაგებდა, ნაწილს კი – დიდგვაროვნები. თავისუფალი ქალაქები უშუალოდ იმპერატორს ექვემდებარებოდნენ.

აღსანიშნავია, რომ იმპერატორის ტიტული არ იყო მემკვიდრეობითი, თუმცა საჭირო, გავლენიან მოკავშირეებთან დაახლოებით შვიდი ამომრჩევლის გადაწყვეტილებაზე ზეგავლენა შესაძლებელი იყო. ამ გზით საიმპერატორო ტახტს, როგორც წესი, რამდენიმე ძლევამოსილი ოჯახი ინარჩუნებდა. ევროპის ერთ-ერთი ასეთ გავლენიან საგვარეულოს ჰაბსბურგთა დინასტია წარმოადგენდა. ხელსაყრელი ქორწინებებითა და კავშირებით მათ ევროპის უზარმაზარი ტერიტორიების მემკვიდრეობით მიღება უზრუნველყვეს. ჰაბსბურგების დინასტიის წარმომადგენელი გახლდათ იმპერატორი კარლ V, რომელსაც უდიდესი ძალაუფლება ერგო, თუმცა მისი იმპერიის საზღვრებში მოქცეული მიწები თვისებრივად ძალიან განსხვავდებოდა ერთმანეთისგან. ხაზგასასმელია, რომ კარლ V-ის იმპერატორად არჩევაში მთავრებთან ერთად არქიეპისკოპოსებიც მონაწილეობდნენ, 1530 წელს კი რომის პაპმა კლემენტ VII-მ იგი ბოლონიაში აკურთხა. ამგვარად, კარლოს დიდის შემდგომ პირველად მოიყარა თავი ამ სიდიდის ტერიტორიებმა და ძალაუფლებამ ერთი მმართველის ხელში. იმპერატორად კურთხევის ცერემონია კი, თავის მხრივ, გამოხატავდა „დროებითი“ და „მარადიული“ განმგებლის – იმპერატორისა და პაპის – „მორიგებასა“ და თანამშრომლობისთვის მზაობას. თუმცა მათ შორის ძალმოსილებისა და უპირატესობის დასამტკიცებლად ქიშპი არ შეწყვეტილა.

შესაბამისად, მრავალეთნიკური იმპერიის ფარგლებში ერთგვარ შეუთავსებლობასა და დაძაბულობას საზოგადოებრივ-ეკონომიკური ფონის სხვადასხვაობა, რთული ფეოდალური იერარქიული წყობა, პოლიტიკური აღმავლობისა და ეკონომიკური დაწინაურებისთვის წარჩინებულთა ბრძოლა, ეკლესიისა და საერო ხელისუფლების მკაცრად გაუმიჯნავი გავლენის სფეროები იწვევდა. ზოგადად, იმპერიას აუცილებლად ახასიათებს თავისი რელიგიური განზომილება, მონისტური იდეა, რომ სიმრავლე თუ დაყოფილობა, რასაც გარშემო აღვიქვამთ, მარადიულ, ჭეშმარიტ, გონებისმიერ განჭვრეტილ სივრცეში ერთი და განუყოფელია. თუმცა აღნიშნულის საპასუხოდ, მარტინ ლუთერმა პროტესტანტიზმის პრინციპების ჩამოყალიბებისას ხაზი გაუსვა ამ „მტკიცე, ერთგვაროვანი“ იმპერიული სისტემისგან გერმანული ელემენტის განსხვავებულობას.

ლუთერის ზემოაღნიშნულ მცდელობას თან ახლდა ევროპის პოლიტიკურ ასპარეზზე აღმოცენებული რამდენიმე სიახლე; მათ შორისაა ერი-სახელმწიფოსა, რომელსაც მცირე ჯგუფებისა და ერთეულების ნებაყოფლობითი შეთანხმება ესაფუძვლება, და სეკულარიზაციის იდეის მომძლავრება, ანდაც პიროვნული ავტონომიის ახლებური გააზრება, რამაც ფეოდალური სისტემის დაკნინება გამოიწვია.^[2] შედეგად, კარლ V-ის ერთგვაროვანი საღვთო რომის იმპერიის, როგორც ქრისტიანული სამყაროს მცველის, იდეას, რომელსაც თავისი რელიგიური და სეკულარული ლეგიტიმაციით ამყარებდა, საფრთხე შეექმნა.

 

პროტესტანტიზმის იდეური წინაპირობები

 

მარტინ ლუთერის ხედვებს იმ დროს გავრცელებული რიგი მოსაზრებები ესაფუძვლა, რომელთა განხილვაც მნიშვნელოვანია პროტესტანტიზმის ფილოსოფიური ნიადაგის შესაცნობად.

ქრისტიანული წარმოდგენები პაპისა და მისი კურიის შესახებ დიდი ხნის განმავლობაში უწყობდა ხელს ადამიანების ცხოვრებაზე ეკლესიის მნიშვნელოვანი ზეგავლენის განგრძობითობას. თუმცა ამ ძალის შენარჩუნება თანდათან რთულდებოდა, რადგან სასულიერო პირების გამდიდრებას, ძალაუფლების გადაჭარბებას ან ბოროტად გამოყენების მცდელობებს სხვა უამრავი მორალურად მიუღებელი ქმედება ერთოდა, რის შედეგადაც კათოლიკური ეკლესიის სახელს ჩირქი მოეცხო. მაგრამ პაპის წინააღმდეგ წასვლა ისეთივე შეუთავსებელი იყო რწმენასთან, როგორც ყველა ის მორალური გადაცდენა, რომელთა უგულებელყოფაც ნელ-ნელა შეუძლებელი ხდებოდა. ლუთერი კათოლიკურ ეკლესიაში ფესვგადგმული მანკიერებების მხილებით შეუპირისპირდა საუკუნოვან ავტორიტეტს პაპისა, რომელიც რომის იმპერიისა და მისი დიადი მიზნების გამგრძელებლად იყო აღიარებული.

აღსანიშნავია, რომ მარტინ ლუთერი არ იყო პირველი, ვინც პაპი გააკრიტიკა: აზრი – პაპი არა ერთიანი საქრისტიანოს ლეგიტიმური მცველია, არამედ, პირიქით, ქრისტიანულ ღირებულებებს ეწინააღმდეგება – უკვე არსებობდა. არაერთი ორდენი თუ ცალკეული პირი აცხადებდა, რომ სწორედ ისინი ქადაგებდნენ წმინდა ფორმით ქრისტიანულ ჭეშმარიტებას, რომელსაც პაპის ინსტიტუტი თავისი ცოდვილი ბუნებით ბღალავდა. მაგალითად, ფრანცისკელთა ორდენის იდეოლოგიური საფუძველიც ქრისტეს სიღარიბის გაშინაგნება და პირადი საკუთრების არქონა გახლდათ, რაც პაპების სიმდიდრისა და ეკლესიის განუზომელი მატერიალური კეთილდღეობის საპირწონედ წარმოიშვა. თუმცა პაპს, თავისი პოლიტიკური თუ რელიგიური ძალაუფლების გათვალისწინებით, არ უჭირდა მსგავს ბრალდებებთან გამკლავება. სწორედ ამიტომ არცერთი მოძრაობა არ ყოფილა იმდენად ქმედითი და დღეგრძელი, როგორიც ლუთერის რეფორმაციით გამოწვეული ძვრები გახლდათ.

მნიშვნელოვანია ისიც, რომ ლუთერამდე უკვე არსებობდა „მესამე დროის თეორია“, რომელიც თავისი არსით რევოლუციური იყო.^[3] ჯოაკინო ფიორემ, იტალიელმა თეოლოგმა, ქრისტიანული მესამე დროის (ახალი ეპოქის) ცნება შემოიღო. ფიორესეულ ხედვას, რომ შესაძლებელია უკეთესი სინამდვილის შექმნა, დაემყარა დროის სამსაფეხურიანი დაყოფის მოდელი, რომელიც მე-20 საუკუნეში რიგი იდეოლოგიური მსოფლმხედველობების ქვაკუთხედად იქცა. მესამე დროის იდეას ცალსახად იზიარებდნენ რეფორმაციის უფრო რადიკალი მეთაურები. შესაბამისად, ცვლილებების ეპოქა, რომელიც ისეთ status quo-საც კი გადაწონის, როგორიც რომის პაპისა და იმპერიის შესახებ არსებული წარმოდგენებია, უკვე არსებობდა ადამიანების აღქმაში.

გარდა ამისა, ხაზგასასმელია ისიც, რომ თავად მარტინ ლუთერი ერფურტის უნივერსიტეტში სწავლობდა.^[4] თავდაპირველად საჯარო მოხელეობას აპირებდა, თუმცა კათოლიკური ეკლესიის თავგასულობამ იგი რწმენის საკითხებზე სიღრმისეულად დააფიქრა. ერფურტის უნივერსიტეტში ნომინალისტური ხედვები განსაკუთრებით მძლავრობდა.

აღსანიშნავია, რომ უილიამ ოკამის, ნომინალიზმის ერთ-ერთი ფუძემდებლის, სწავლება განყენებული არ იყო. მისი იდეური მემკვიდრეობა ძირითადად უნივერსალიების საკითხსა და ხსნის შესახებ წარმოდგენებს უკავშირდება. ნომინალიზმის მიხედვით, არ არსებობს არსი, რომელიც ყველა ქმნილებისთვის საერთოა; ნებისმიერი მათგანის ბუნება შემთხვევითი და თავისებურია. ოკამის არგუმენტი უნივერსალიების არარსებობის შესახებ შემდეგია: ღმერთის მიერ ბოძებული წყალობა, ხსნა ან სასჯელი მხოლოდ განკერძოებული შეიძლება იყოს; წინააღმდეგ შემთხვევაში, ღმერთი ქმნილებას ვერ დასჯის ან იხსნის, საყოველთაო ბუნების მქონე სხვა ქმნილებების გარეშე, რაც მის ყოვლისშემძლეობას შეზღუდავს. ოკამისეული ონტოლოგიური ინდივიდუალიზმი სილოგიზმებსა და ლოგიკურ მსჯელობებს უპირისპირდება. მისი აზრით, თუ ნებისმიერი რამ ამდენად თავისთავადი არსებობით ხასიათდება, მაშინ სიტყვები ადამიანური გონების მიერ დაჯგუფების მცდელობაა, თუმცა არა არსობრივი მსგავსების აღმნიშვნელი. ოკამის თანახმად, ადამიანური გონებისთვის განზოგადება სახასიათოა, რაც მას სამყაროს შესახებ ჭეშმარიტი წარმოდგენისგან აშორებს.

მარტინ ლუთერის შემთხვევაში, ცნობილი ნომინალისტების, მათ შორის ოკამის, გავლენა შესამჩნევია. გერმანელი ბერისთვის განსაკუთრებით საინტერესო იყო ნომინალისტი ღმერთის განყენებულობის საკითხი, რაშიც ღმერთის სრული თავისუფლება, შეუზღუდავობა და, შესაბამისად, ადამიანის გონისთვის მისი ნების შეუცნობლობა იგულისხმება. აღნიშნული ეჭვქვეშ არ აყენებდა ღვთაებრივ სიკეთეს, თუმცა განსხვავებულად ხსნიდა მას,- ხაზს უსვამდა რა ღვთის უზენაეს ძალაუფლებას და ადამიანის უუნარობას, მიაღწიოს ხსნას საკუთარი ძალებით.

ამასთან, ლუთერს მიაჩნდა, რომ ბოროტება არ არის ღმერთის მიერ შეზღუდული იმ გაგებით, რომ მას მოქმედება არ შეეძლოს. გერმანელი ბერის აზრით, ეშმაკი ადამიანს მართავს არა ფიზიკური ძალით ან იძულებით, არამედ მის პირად მისწრაფებებს მორგებით, შეთავსებითა და მასზე ზემოქმედებით. შესაბამისად, ბოროტება ადამიანში გამოიხატება არა დამძიმებული სულით, არამედ არასწორად მიმართული ნებით, რომელიც ისწრაფვის არა ღმერთისკენ, არამედ პირადი სარგებლის, გამორჩენის მიზნით მოქმედებს.

ლუთერის წარმოდგენებს^[5] ნეტარი ავგუსტინეს ფილოსოფიაც დიდწილად განსაზღვრავდა, განსაკუთრებით კი მოსაზრებები ხსნის შესახებ, რაც არა მხოლოდ გერმანელი ბერის შინაგანი რწმენისათვის გახლდათ არსებითი, არამედ კათოლიკურ ეკლესიასთან მისი გაუცხოებისა და უთანხმოების ერთ-ერთი საფუძველი იყო. ავგუსტინეს თანახმად, ადამიანის ხსნა ამ უკანასკნელის თავისუფალ ნებაზე არ არის დამოკიდებული; ღვთიური წინასწარგანსაზღვრული მადლის ფლობა განაპირობებს ადამიანის ხსნას. კათოლიკური ეკლესია კი ირწმუნებოდა, ადამიანს ხსნა კეთილშობილური ქმედებებითა და მონანიებით შეეძლო დაემსახურებინა. ეკლესია ინდულგენციებს გასცემდა, მორწმუნეებს ცოდვას შეუნდობდა და მათი სულის ხსნაზე პასუხისმგებლობას იღებდა. თანდათანობით ინდულგენციების სანაცვლოდ მიღებული მატერიალური კეთილდღეობა ეკლესიის შემოსავლის მნიშვნელოვან წილად იქცა. მრევლს არა მხოლოდ ის სჯეროდა, რომ ინდულგენციების შეძენით, ეკლესიისთვის ფულის შეწირვითა და კარგი საქმეებით სულზე ზრუნავდა, არამედ სწამდა ისიც, რომ ნათესავების განსაწმენდელში დაყოვნების დროს ამცირებდა და მათ ტანჯვას ამსუბუქებდა. ლუთერი გადაჭრით ეწინააღმდეგებოდა ინდულგენციების გაყიდვას და ამ უკანასკნელს ეკლესიის მატერიალური სურვილების დაკმაყოფილების გზად მიიჩნევდა. მისი აზრით, ამგვარი ქმედებები ქრისტიანულ პრინციპებს არ შეესაბამებოდა, ადამიანის სიამაყეს კვებავდა და ნომინალისტი ღმერთის იდეას სრულიად უკუაგდებდა.

საინტერესოა, რომ პაპები მორწმუნეთა მიერ გაღებული ოქროს საჭიროებას რამდენიმე მიზეზით ხსნიდნენ; მაგალითად, ლეო X ინდულგენციებით ვაჭრობის დასაბუთებას წმინდა პეტრეს ტაძრის მშენებლობის, რაც მას სულაც არ წამოუწყია, დასრულების სურვილით ცდილობდა. აქვე დავძენ, გერმანელი მთავრებიც გამოთქვამდნენ უკმაყოფილებას იმასთან დაკავშირებით, რომ ვატიკანში მათზე დაქვემდებარებული ერთეულებიდან ძალიან დიდი სიმდიდრე გაედინებოდა. აღნიშნული „დროებითი“ და „მარადიული“ ავტორიტეტების დაპირისპირებაში გადაიზრდებოდა, თუმცა დიდი ხნის განმავლობაში ამ უკმაყოფილებას ეკლესიისა და პაპის უზენაესობის იდეა ახშობდა.

კიდევ ერთი მნიშვნელოვანი ხედვა, რომელიც შემდგომში პროტესტანტი ადამიანის ცხოვრების იდეალად იქცა, გახლავთ Gelassenheit – ერთგვარი თვითდაცლა; იგულისხმება ადამიანის მიერ საკუთარი სურვილების დათრგუნვა და ღვთის ნებისადმი სრული მინდობა, ღმერთისთვის თავის დათმობა.

ასევე, პროტესტანტიზმის წარმოშობის შესახებ მსჯელობისას გასათვალისწინებელია ჰუმანისტური იდეების გავლენაც, განსაკუთრებით კი ქრისტიანობის შეცნობისათვის ბიბლიის ერთადერთ წყაროდ აღიარება, რაც ნებისმიერ სხვა ტექსტს გავლენას უზღუდავდა.

ზემოაღწერილი ვითარების საპირწონედ, იმ დროის იდეური მემკვიდრეობის გათვალისწინებით, მარტინ ლუთერმა ჩამოაყალიბა 95 თეზისი, რომელიც საბეჭდი მანქანის საშუალებით ძალიან სწრაფად გავრცელდა.

 

პროტესტანტიზმის ძირითადი პრინციპები

 

როგორც უკვე აღინიშნა, მარტინ ლუთერისთვის უმნიშვნელოვანესი ხსნის საკითხი იყო. ლუთერს აინტერესებდა, თუ როგორ ხდება ადამიანი ღმერთისთვის მისაღები, როდის და რანაირად შეუძლია მას ცოდვების გამოსყიდვა. ბიბლია ერთადერთი წყაროა ლუთერის რწმენისა, რწმენა კი – მონანიებისა და ხსნის ერთადერთი გზა. ამგვარად ყალიბდება პროტესტანტიზმის ორი ძირითადი პრინციპი – sola scriptura (მხოლოდ წმინდა წერილი) და sola fide (მხოლოდ რწმენა).^[6] ბიბლიის უზენაესობის პრინციპი კიდევ უფრო დიდი ძვრებისთვის ამზადებდა ნიადაგს, რადგან მისი განმარტება და ქრისტიანული იდეების ჭეშმარიტი ბუნების შესახებ თავისებური წარმოდგენების ქონა სხვადასხვა ჯგუფისთვის გამართლებული ხდებოდა. შესაბამისად, ლუთერს ბიბლიის მისეული გააზრებების ჭეშმარიტად გამოცხადება შეეძლო.

გარდა ამისა, მარტინ ლუთერს სწამდა, რწმენას თან მოჰყვებოდა კეთილშობილური საქმეები, თუმცა ისინი განცალკევებულად ვერ განაპირობებდა ადამიანის ხსნას. ხსნა ღვთის წყალობას, მისგან ბოძებულ მადლს ეფუძნება. შესაბამისად, პროტესტანტიზმის კიდევ ერთ უმნიშვნელოვანეს პრინციპს sola gratia (მხოლოდ მადლი) წარმოადგენს. ღვთის წყალობას შუამავალი ავტორიტეტი არ სჭირდება. ყოველი მორწმუნის სულიერი ხსნა კერძო შემთხვევა და ღვთაებრივი განზომილებაა. ამგვარად, ლუთერი შეუპირისპირდა სამღვდელოების „ონტოლოგიურ უპირატესობას“.

შემდგომი ლუთერისეული პრინციპი sola Christus (მხოლოდ ქრისტე) გახლავთ: ადამიანსა და ღმერთს შორის ერთადერთი შუამავალი ქრისტეა; ვერანაირი მიწიერი ავტორიტეტი, წოდება, მდგომარეობა ქრისტეს ვერ გაუთანაბრდება. ამასთან, კიდევ ერთი ძირითადი პრინციპი soli deo gloria (დიდება მხოლოდ ღმერთს) მიუთითებს, რომ მხოლოდ ღმერთი უნდა განდიდდეს. აღნიშნული პაპის ავტორიტეტის გარდა, წმინდანებსაც მოიაზრებს.

პროტესტანტიზმის თითქმის ყველა ძირითად პრინციპს შეეძლო ახალი შეკითხვებისა და მათი საპასუხო ქმედებების საწინდარი გამხდარიყო.

 

პროტესტანტიზმი და ნაციონალიზმი

 

რეფორმაციის საწყის ჟამს, როდესაც ლუთერი საკუთარ მსოფლმხედველობასთან ერთად პროტესტანტიზმის ძირითად პრინციპებს აყალიბებდა, სათავე დაედო არაერთ იდეას, რომლებიც მანამდე ან სრულებით არ არსებობდა ევროპაში, ან მასებისთვის იყო უცნობი. ამ კუთხით ხაზგასასმელია ნაციონალიზმის იდეა, რომელიც რეფორმაციის მერე ერთ-ერთი ქვაკუთხედია როგორც შემდგომი ისტორიული მოვლენების განვითარებისა, ისე თანამედროვე მსოფლიოს ჩამოყალიბებისა.

ნაციონალური მიმართებების ჩანასახი პროტესტანტიზმის საფუძვლებშივე თვალსაჩინო ხდება. ლუთერის იდეები პამფლეტების საშუალებით უამრავ ადამიანამდე აღწევდა. 1520 წელს მან პირდაპირ სათაურითვე მიმართა გერმანელი ერის ქრისტიან დიდგვაროვნებს, რაც ზემოთ აღწერილი პოლიტიკური ვითარების ფონზე საკმაოდ უცნაური გახლდათ. როგორც უკვე აღინიშნა, ,,გერმანია“, როგორც სახელმწიფოებრივ-პოლიტიკური მოვლენა, არ არსებობდა. საღვთო რომის იმპერია, საერთო ენის მიუხედავად, უამრავი მცირე განსხვავებული ერთეულისგან შედგებოდა.^[7]

ლუთერის მიაჩნდა, თუ სამღვდელოებას არ შეუძლია საკუთარი ძალისხმევით საჭიროებისამებრ ცვლილება, კორუფციისა და უწმინდურების დაძლევა, მაშინ ეკლესიის „განწმენდის“ პასუხისმგებლობა პოლიტიკურ, საჯარო მმართველებს ეკირსრებათ. აღნიშნული პაპისა და ზოგადად მარადიული ძალაუფლების უპირატესობის იდეას სრულიად ეწინააღმდეგებოდა. მარტინ ლუთერი გერმანელ მთავრებს გერმანული ნაციონალური ეკლესიის შექმნას სთავაზობდა; იგულისხმება, რომ სამღვდელოებას ჩამოერთმეოდა საეკლესიო თანამდებობების გადაცემის უფლება, რასაც ისტორიულად თან სიმონია სდევდა.

მოკლედ, ლუთერის აზრით, პაპის ინსტიტუტი ანტიქრისტიანული ღირებულებებით აღვსილი იყო; ერთგვაროვანი საქრისტიანო ნაციონალური ელემენტის შესაბამისად უნდა დაშლილიყო. მეტიც, ლუთერი ირწმუნებოდა, რომ საღვთო რომის იმპერიის პოლიტიკური არაბუნებრიობა და შეუსაბამობა ეკლესიაზეც ვრცელდებოდა; ერთიანი კათოლიკური ეკლესიის მორწმუნეებს რომაული ეკლესიის იდეებს ახვევდნენ თავს. რომაულ ეკლესიასთან გაუცხოების გამოსახატად, ლუთერი ხაზს უსვამდა გერმანულ ნაციონალურ საკითხს, ბაბილონურ, იმპერიულ ტყვეობას ადარებდა ეთნიკურად მრავალფეროვანი საქრისტიანოს რომის პაპზე დაქვემდებარებას. მარტინ ლუთერმა თავის ნაციონალურ პროექტში ცალსახად გამოკვეთა უცხოს იდეა, რომელთან მიმართებითაც მყარდებოდა გერმანული იდენტობის ძირითადი მახასიათებლები.

აქვე დავძენ, რეფორმაციას თან მოჰყვა დიდი სისხლისღვრა ევროპის მასშტაბით.^[8] ერთი შეხედვით, პროტესტანტიზმს მეტად უნდა გაემახვილებინა ყურადღება რიტორიკაზე, ჰუმანისტური იდეების გავლენით – ადამიანებისთვის ჭეშმარიტების სიტყვით გაზიარებაზე; უნდა უარეყო ძალადობრივი დევნა. თუმცა რეფორმაციის შემდგომ თავად პროტესტანტიზმის შიგნით წარმოქმნილ დაჯგუფებებსა და მიმდინარეობებს შორისაც სისხლისმღვრელი დაპირისპირებები გაჩაღდა. არც მარტინ ლუთერი გამოირჩეოდა კათოლიკეებისა და სხვა რეფორმატორი წინამძღოლების მიმდევრების მიმღებლობით, რადგან, მისი აზრით, ყველა მათგანი ფარისევლობას გარკვეულწილად გამოხატავდა. აღსანიშნავია ლუთერის უკიდურესი ანტისემიტური მიმართებებიც, რაც მიუთითებს: პროტესტანტიზმი საფუძვლებშივე მოიაზრებდა ,,უცხოს“ აღმოჩენასა და მასთან შედარებისა თუ დაპირისპირების ფონზე საკუთარი უპირატესი იდენტობის გამყარებას.

 

პროტესტანტიზმი და ენის საკითხი

 

პროტესტანტიზმის მასობრივად გავრცელება ენის საკითხების შესახებ ლუთერისეული ხედვითაც იყო განპირობებული.

ჰუმანისტური მემკვიდრეობა ლუთერს უბიძგებდა, გამოეკვეთა სხვაობა ნამდვილ სამეტყველო ენასა და იმ ხელოვნურ ფორმებს შორის, რომლებიც ნელ-ნელა იცლებოდა ყველანაირი შინაარსისგან. სწორედ ამიტომ ლუთერის იდეები ბუნებრივი ენით უნდა ყოფილიყო გადმოცემული. ამ მხრივ აღსანიშნავია 1522 წელს გამოქვეყნებული ბიბლიის ლუთერისეული თარგმანი, რომელიც საღვთო წიგნის მასების, და არა მხოლოდ ინტელექტუალების, მიერ შეცნობას უწყობდა ხელს.

ამასთან, მე-16 საუკუნის მიღწევები ადამიანებს აიძულებდა, მეტი ეფიქრათ საზოგადოების მრავალფეროვნებაზე, იქნებოდა ეს ეთნიკური თუ ენობრივი თვალსაზრისით.^[9] მაგალითად, ახალი მიწების, განსხვავებული სამყაროს, აღმოჩენა ამძაფრებდა სხვაობრიობის აღქმას. ძველი საღვთო ენები ვეღარ უძლებდა სხვა ენების გავლენას: ისინი ბეჭდვის წყალობით ბევრად უფრო სწრაფად ვრცელდებოდა და აკნინებდა ლათინურისა თუ ძველი ბერძნულის ფორმალური გამოყენების მნიშვნელობას.

აქვე, ენობრივი საკითხი, თავის მხრივ, პოლიტიკურ და რელიგიურ შეხედულებებსაც უკავშირდება. პროტესტანტიზმი თითქმის ყველა მიმართულებით ავრცელებდა და ხაზს უსვამდა მრავალფეროვნების, გაყოფის, ერთგვაროვანი და ფორმალური სისტემების რღვევის მნიშვნელობას.

 

ბოლოთქმა

 

მოცემულ სტატიაში განხილულია პროტესტანტიზმის ძირითადი პრინციპები; ის იდეური მემკვიდრეობა და ტრადიციები, რომლებმაც განაპირობეს მარტინ ლუთერის მიმართებები და მსოფლმხედველობა. ასევე, ხაზგასმულია რთული პოლიტიკურ-საზოგადოებრივი ფონი, რომელიც რეფორმაციას ესაფუძვლა.

ზემოთ აღწერილი მოვლენები განმსაზღვრელი აღმოჩნდა ევროპული იდეების ისტორიული განვითარების თვალსაზრისით და არაერთი დიდი ცვლილების ქვაკუთხედი გახდა.

 

 

 

ბიბლიოგრაფია

 

Anderson, Benedict. Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism. London: Verso, 2006.

Gillespie, Michael Allen. The Theological Origins of Modernity. Chicago: The University of Chicago Press, 2008.

Eire, Carlos M. N. Reformations: The Early Modern World, 1450-1650. New Haven: Yale University Press, 2016.

Riedl, Matthias, ed. A Companion to Joachim of Fiore. Brill’s Companions to the Christian Tradition, vol. 75. Edited by Christopher M. Bellitto. Leiden and Boston: Brill, 2020.

Siedentop, Larry. Inventing the Individual: The Origins of Western Liberalism. Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press, 2014.

Zagorin, Perez. How the Idea of Religious Toleration Came to the West. Princeton: Princeton University Press, 2003.

• ^[1] Carlos M. N. Eire, Reformations: The Early Modern World, 1450-1650 (New Haven: Yale University Press, 2016), 158-163.
• ^[2] Larry Siedentop, Inventing the Individual: The Origins of Western Liberalism (Cambridge: The Belknap Press of Harvard University Press, 2014), 237-251.
• ^[3] Matthias, Riedl, ed. A Companion to Joachim of Fiore. Brill’s Companions to the Christian Tradition, vol. 75. Edited by Christopher M. Bellitto (Leiden and Boston: Brill, 2020), 1-16.
• ^[4] Michael Allen Gillespie, The Theological Origins of Modernity (Chicago: The University of Chicago Press, 2008), 101-129.
• ^[5] Carlos M. N. Eire, Reformations: The Early Modern World, 1450-1650 (New Haven: Yale University Press, 2016), 144.
• ^[6] Carlos M. N. Eire, Reformations: The Early Modern World, 1450-1650 (New Haven: Yale University Press, 2016), 170-176.
• ^[7] Carlos M. N. Eire, Reformations: The Early Modern World, 1450-1650 (New Haven: Yale University Press, 2016), 170-176.
• ^[8] Perez Zagorin, How the Idea of Religious Toleration Came to the West (Princeton: Princeton University Press, 2003), 45-93.
• ^[9] Benedict Anderson, Imagined Communities: Reflections on the Origin and Spread of Nationalism (London: Verso, 2006), 104-127.